Archeologia to jedna z nauk pomocniczych historii. Przez historyków klasyfikowana jest jako najważniejsza. Zadaniem archeologów jest poszukiwanie w ziemi śladów życia dawnych ludzi. Obok poszukiwań archeolodzy zajmują się również badaniem znalezionych przedmiotów, czyli krytyką źródeł a następnie opisaniem ich, zinwentaryzowaniem i umieszczeniem na wystawach muzealnych. Tereny poszukiwań nazywa wykopaliskami lub stanowiskami archeologicznymi.
Stereotypowy obraz archeologa to naukowiec pracujący w miejscu, gdzie znajdują się grobowce faraonów, zasypane świątynie, cmentarzyska i inne obiekty, a ich cechą zasadniczą jest niezwykłe bogactwo, wielka wartość historyczna i materialna ukrytych w ziemi przedmiotów. Nie wszyscy archeolodzy pracują w gorących piaskach Egiptu czy w deszczowych warunkach dżungli w Kambodży – większość to pracownicy licznych instytucji badawczych i uczelnie na ternie naszego kraju. Coraz większe zainteresowanie zatrudnianiem archeologów wykazują w ostatnich latach wielkie przedsiębiorstwa budowlane oraz samorządy. Wszystko to za sprawą inwestycji, które dzięki funduszom unijnym prowadzone są na terenie całego kraju. Każda decyzja o budowie drogi szybkiego ruchu, obwodnicy, obiektów miejskich wymaga uzgodnień z archeologami, czyli budowa może być rozpoczęta, jeśli wyrażą na to zgodę archeolodzy. Po rozpoczęciu budowy bardzo często zdarzają się przypadki natrafienia na obiekty archeologiczne, o których nie było wiadomo na etapie planowania. Budowa musi być wstrzymana, a na plac wchodzą archeolodzy. Zarówno samorządy jak i firmy budowlane wysyłają tam swoich ekspertów, aby przy całym szacunku dla przeszłości potrafili zadbać o interesy inwestorów czy wykonawców. Archeolodzy zatrudniani na stanowiskach eksperckich zarabiają bardzo dobrze – znacznie więcej niż ich koledzy pracujący na uczelniach.
Zanim jednak ktoś zyska sławę na miarę Howarda Cartera odkrywcy groby faraona Tutanchamona w Dolinie Królów, Heinricha Schliemanna, który odnalazł legendarną Troję czy profesora Kazimierza Michałowskiego twórcy polskiej szkoły archeologii, to najpierw musi skończyć studia na kierunku archeologia. Wszystkie polskie uniwersytety publiczne oraz niektóre niepubliczne mają ten kierunek w swojej ofercie. Zazwyczaj archeologia jest jednym z kierunków na wydziałach historycznych uniwersytetów.
Rekrutacja studentów na pierwszy rok studiów odbywa się na zasadzie konkursu świadectw maturalnych, Różne uczelnie wybierają różne przedmioty i ustalają inne limity punktowe. Aby mieć większe szanse w pokonaniu konkurentów w walce o indeks najlepiej zdać z wysokim wynikiem język polski, historię, język obcy nowożytny, wiedzę o społeczeństwie, geografię, język łaciński i kulturę antyczną, język mniejszości narodowych, fizykę.
Uniwersytecki kierunek archeologia studia – licencjackie trwające trzy lata, dwuletnie studia drugiego stopnia magisterskie, albo pięcioletnie jednolite studia magisterskie to jeden z najchętniej wybieranych kierunków humanistycznych. W programie studiów jest szereg przedmiotów kierunkowych i dodatkowych – uzupełniających. Wśród najważniejszych przedmiotów są:
– historia poszczególnych okresów w podziale na dzieje powszechne i dzieje Polski,
– historia odkryć archeologicznych,
– geologia i geomorfologia,
– archeologia śródziemnomorska,
– archeologia nowożytna,
– techniki archeologiczne,
– osteologia,
– źródłoznawstwo,
– metodologia badań archeologicznych.
Każdy rok studiów kończy się wraz z zaliczeniem wszystkich przedmiotów, zdaniem egzaminów oraz odbyciem praktyk zawodowych na wykopaliskach. Praktyki wakacyjne na archeologii często dotyczą realizacji projektów badawczych w odległych, egzotycznych miejscach. Rzadko się zdarza aby studencka praktyka zawodowa była jednocześnie podróżą życia. Takie możliwości daje tylko studiowanie na kierunku archeologia.
Aby zostać archeologiem trzeba poza wykształceniem wyższym mieć również szereg predyspozycji, które umożliwiają wykonywanie tego zawodu. Archeolog musi być osobą niezwykle cierpliwą, dokładną, skrupulatną, delikatna i jednocześnie silną fizycznie. Dobre zdrowie jest warunkiem koniecznym aby znieść trudy fizycznej pracy w różnych warunkach klimatycznych i pogodowych. Cierpliwość jest niezbędna podczas żmudnego, nudnego przeszukiwania każdego centymetra placu, przesiewania każdej grudki ziemi. Precyzji i delikatności wymaga oczyszczanie wykopanych obiektów, umieszczanie ich w skrzyniach, pakowanie i zabezpieczanie przez uszkodzeniem podczas transportu. Od archeologa wymaga się również iście benedyktyńskiej pracowitości w zakresie opisywania wykopanych eksponatów. Ocena źródłowa, zarówno rozumiana jako krytyka zewnętrzna źródła jak i wewnętrzna, to obok formułowania i zapisywania fachowych notatek konieczność wykonywania zapisów cyfrowych fotografii czy filmów. Znajomość nowoczesnych technik przydaje się również w laboratoriach chemicznych i fizycznych, gdzie ocenie poddaje się skład przedmiotów oraz bada ich wiek. Można śmiało powiedzieć, że współczesnego archeologa cechować musi wszechstronność i bardzo szerokie kompetencje zawodowe.
